Arkeler Alemi
Arkeler, prokaryot hücreli yani çekirdeği olmayan tek hücreli mikroskobik organizmalardır. Bazı özellikleri bakımında ökaryot canlılara benzemektedir. Arkeler zorlu yaşam koşullarına uyum sağlamış canlılardır. Örneğin çok soğuk, çok sıcak yüksek ve düşük pH oranına sahip tuz ortamları gibi çevre şartlarına yaşabilirler. Bu gibi ortamlarda diğer canlılar yaşayamazken arkeler bu çevre şartlarına uyum sağlarlar.
Arke hücreleri 0.1 μm ile 15 μm arasında değişen çaplara sahiptir. Bazı türleri öbekleşir veya 200 μm’ye varan iplikçikler oluşturabilir. Arkeler küresel, çubuk, spiral, yumrulu, yassı, kare veya dikdörtgen gibi bir çok farklı şekilde olabilir.
Arkelerin Halobakteriler grubu ATP üretmek için ışık kullanırlar. Fotosentetik arkelerde klorofil yoktur onun yerine özel bir pigment vardır. Halofiller gibi fotosentez yapan türleri de vardır. Yani arkeler fotosentez yapar mı sorusunun cevabı, hepsi değil ama yapan türleri vardır denilebilir.
Arkelerin Özellikleri ve Yapısı
Arkelerin özelliklerini kısaca sıralamak gerekirse;
- Tek hücrelidir.
- Ekstrem ortamlarda bulunur.
- Bilinen hastalık yapıcı türü yoktur.
- DNA’ları halka şeklindedir.
Bakteriler gibi halka şeklinde DNA’lara sahip olsalar da bakterilerden farklı olarak histon denilen özel proteinlere sarılmıştır. Bazı arke türlerinde ise bakterilerde
olduğu gibi plazmit DNA’lara sahiptirler. Bu yapı konjugasyon adı verilen gen transferi yöntemiyle diğer arkelere aktarılabilir. Arkeler antibiyotiklerden etkilenmezler. Bunun nedeni ise ribozomları daha çok ökaryot hücre ribozomlarına benzemesidir. Ototrof ve ayrıştırıcı türleri de bulunur. Fotosentetik arkelerde klorofil bulunmaz ama bunun yerine özel bir pigmente sahiptirler. Halofiller türü fotosentez yapar. Herhangi bir hastalık yapıcı türü ve endospor oluşturan formu yoktur. Küresel, çubuk, spiral, yumrulu, yassı, kare veya dikdörtgen gibi bir çok farklı şekilde bulunabilirler.
Arkelerin rRNA gen dizinlerindeki farklılıktan dolayı bakterilerden ayrı sınıflandırılmıştır.
Ayrıca bkz: Arkelerin Önemi ve Kullanım Alanları
Arkelerin Sıfılandırılması
Arkeler gruplandırılırken yaşadıkları ortamların özellikleri göz önünde bulundurulur. Daha önceleri bakteriler ile aynı alemde incelenen arkeler, 1990’lı yıllardan itibaren metabolik, hücresel ve genetik özellikleri bakımında bakterilerden ayrı bir alem olarak incelenmeye başlamıştır. Arkelerin ototrof ve ayrıştırıcı olarak yaşayabilen türleri vardır.
Arkeler yaşam alanlarına göre 5 gruba ayrılır. Bunlar;
Halofiller: Bu türlerin en büyük özellikleri aşırı tuzlu ortamlarda yaşamalarıdır. Doğal tuz yüzeylerinde yaşarlar. Fotosentez yapabilirler.
Metanojenler: Metan gazı üretirler ve anaerobik ortamda yaşarlar. Bu türler oksijensiz ortamda ürerler.Bunlar oksijen oranı çok düşük olan bataklıklar ve göllerin diplerinde, tortu tabakalarında ve hayvanların bağırsaklarında yaşarlar. 84 °C’nin altındaki sıcaklıklarda yaşayamazlar ve 98 °C sıcaklık civarında en iyi gelişimi gösterirler. Bazı türleri ise volkanik bölgelerde 110 °C sıcaklıklarda yaşarlar.
Termofiller: Yüksek sıcaklığa sahip sıcak su kaynakları, gayzerler, deniz altındaki sıcak oluklar, yanardağ yakınları gibi yüksek sıcaklıklı yerlerde yaşarlar.
Sülfür İndirgeyenler: Sülfür kaynaklarında bulunurlar. 85 °C sıcaklıkta yaşayabilirler. 65-85 °C’lik sıcaklıkları ve pH’ın 1.0 olduğu yüksek asidik ortamda bulunurlar. Hidrojen ve genellikle volkanik kökenli inorganik sülfürü enerji kaynağı olarak kullanırlar. .
Psikofiller: Aşırı soğuk ortamlarda yaşayabilen arkelardır.
Arkeler Alemi İle İlgili Çalışma Sorular
Bu konuda öğrendiklerimizi sorularla pekiştirelim. Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.
1. Arkeler alemini tanımlayınız?
2. Arkelerin özelliklerini maddeler halinde sıralayın?
3. Arkeler kaç gruba ayrılır?
4. Arkeler fotosentez yapar mi?
5. Arkelerde klorofil var mı?
6. Arkeler hangi ortamlarda yaşar?
7. Arkelerin şekilleri nasıldır?
8. Arkeler neden bakterilerden ayrı sınıflandırılmıştır?