Hücre zarından madde geçişi meydana gelirken maddenin taşınma şeklini belirleyen kriterlerden birisi de maddenin büyüklüğüdür. Küçük moleküllü maddelerin hücre zarından geçişinde aktif taşıma ve pasif taşıma söz konusudur. Pasif taşıma ise iki şekilde olur;
- Difüzyon
- Osmoz
Bu yazımızda difüzyon konusunu ele alacağımız için osmoz ile ilgili yazımıza aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
Bkz: Osmoz Nedir?
Difüzyon Nedir?
Difüzyon: Yüksek yoğunluktaki ortamdan düşük yoğunluktaki ortama küçük moleküllerin enerji harcamadan geçişine difüzyon denir.
Küçük moleküllerin yaptıkları bu yer değiştirme hareketi yani difüzyon, hem canlı hem de cansız ortamlarda gerçekleşebilir. Difüzyon ise ikiye ayrılır;
- Basit Difüzyon
- Kolaylaştırılmış Difüzyon
Basit Difüzyon Nedir?
Basit Difüzyon: Yağda çözünen ve yağı çözen maddeler ile gazlar zarın her iki tarafındaki yoğunluk eşitleninceye kadar zarın fosfolipit tabakasından, enerji harcamadan veya taşıyıcı proteinler kullanılmadan geçişine basit difüzyon denir. Aşağıdaki görsele göz atınız.
Kolaylaştırılmış Difüzyon Nedir?
Kolaylaştırılmış Difüzyon: Hücre zarındaki fosfolipit tabakasından geçemeyen su ve suda çözünen bazı maddelerin, protein yapılı özel taşıyıcılar üzerinden veya proteinlerin kanallarından enerji harcamadan geçmesine kolaylaştırılmış difüzyon denir.
Kolaylaştırılmış difüzyonda maddeler kendi sahip oldukları kinetik enerji ile yer değiştirir. Yani enerji harcanmaz. Kolaylaştırılmış difüzyon ile taşınan maddelere glikoz, fruktoz, galaktoz, amino asitler, iyonlar, tuzlar gibi suda çözünebilen maddeler verebiliriz. Yukarıdaki görsele göz atın.
Difüzyon Hızı Neye Bağlıdır?
Difüzyonun hazını azaltan ve artıran etkenler söz konusudur.
Difüzyon hızını artıran faktörler
Bu üç faktör arttıkça difüzyon hızı artar.
- Sıcaklık
- Yoğunluk farkı
- Difüzyon yüzeyi
Difüzyon hızını azaltan faktörler
- Molekül büyüklüğü arttıkça difüzyon hızı azalır.
Günlük Hayatta Difüzyonun Kullanımı
Günlük hayatta difüzyon yöntemi böbrek hastaları için kullanılır. Böbrek hastalarında, böbrekler tarafından süzülüp atılamayan zararlı maddeler ile suyun fazlası seçici geçirgen bir zardan geçirilerek madde yoğunlukları özel olarak ayarlanmış diyaliz sıvısına alınır. Hemodiyaliz denilen bu işlem sırasında hastadan alınan kan, diyaliz makinesi yardımıyla kanın içeriği düzenlenir ve hastaya geri verilir .
Diyaliz: Seçilmiş moleküllerin seçici geçirgen zardan difüzyonuna diyaliz denir.
Difüzyon İle İlgili Sorular
Bu konuda öğrendiklerimizi sorularla pekiştirelim. Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.
1. Hücre zarından aktif madde taşınması hangi yöntemlerle olur?
2. Dizfüzyon nedir?
3. Difüzyonda enerji harcanır mı? Geçiş nasıl olur?
4. Difüzyon çeşitleri nelerdir?
5. Basit difüzyon nedir?
6. Kolaylaştırılmış difüzyon nedir?
7. Basit ve kolaylaştırılmış difüzyonla geçen maddeler örnekler veriniz.
8. Günlük hayatta difüzyonun kullanımına örnekler veriniz.
9. Difüzyon hızı nelere bağlıdır? Difüzyon hızını etkileyen etkenler nelerdir?
10. Diyaliz nedir?