Lizozom Nedir?
Lizozom: Tek katlı zarla çevrili olan ve sindirim enzimleri taşıyan hücre organeline lizozom denir.
Lizozomun içerisinde bir dizi enzimler bulunur. Bu enzimler granüllü endoplazmik retikulumların yüzeyinde bulunan ribozomlarda üretilir. Daha sonra bu enzimler Golgi
aygıtına getirilir. Golgi aygıtında paketlenir ve kesecikler içine alınıp lizozom şeklinde sitoplazmaya bırakılır. Lizozom zarının iç yüzeyi, enzimlerin zarar vermesini engelleyen
özel bir madde ile kaplanmıştır.
Lizozomlar tüm memeli hücrelerde bulunurlar. Ancak alyuvarlarda bulunmazlar. Gelişmiş bitki ve mantar hücrelerinde lizozom bulunmaz. Dolayısı ile hücre içi sindirim yapabilen hücrelerde lizozomlar bulunur.
Fagositoz ile yutulan yabancı maddeleri, bakteri ve virüsleri lizozomlar etkisiz hâle getirir. Spermin yumurtaya girmesinde de lizozomlar önemli rol oynar. Yumurtanın dış kısmında bulunan koruyucu örtüleri spermin uç kısmında bulunan lizozoma benzer bir organel eritir. Lizozomlar bozulmuş ve yaşlanmış organelleri yok eder.
Lizozom Görevleri
- Yabancı maddeleri, bakteri ve virüsleri etkisiz hale getirir.
- Bozulmuş ve yaşlanmış organelleri yok eder.
- Döllenme için spermin başında yer alara yumurtanın delinmesini sağlar.
- Hücrenin savunmasında rol oynar.
Ayrıca bkz: Stoplazma ve Organelleri
Lizozom Enzimleri
Lizozom içerisinde enzimleri Christian de Duve keşfetmiştir. Yaptığı çalışmalarda lizozomlarda yaklaşık 12 adet hidrolitik enzim olduğunu görmüştür. Bu enzimlerin isimleri ise şöyle;
asit fosfataz,
asit lipaz,
asit ribonükleaz,
asit deoksiribonükleaz,
beta glukuronidaz,
hyaluronidaz,
lizozim,
asit sülfataz,
kollajenaz.
Otoliz Nedir?
Otoliz: Herhangi bir etki nedeniyle lizozom zarının parçalanıp, enzimlerin sitoplazmaya dağılması sonucunda hücre kendini sindirir. Bu olaya otoliz denir.
Otoliz Örnekleri
Embriyonel gelişim sırasında lizozomların parçalanması sonucunda meydana gelen otoliz ile aşağıdaki olaylar gerçekleşir.
- El ve ayak parmak aralarının açılması
- Tek parça hâlindeki göz kapaklarının iki eşit parçaya ayrılması
- Dişilerde rahim duvarının kalınlaşan kısımlarının atılması
- Aşırı soğuk veya sıcağa maruz kalan deri hücrelerinde yanıkların oluşması
Lizozomlardaki Fonksiyon Bozuklukları ve Hastalıklar
Lizozomlardaki fonksiyon bozuklukları sonucunda bazı hastalık ve sağlık sorunları ortaya çıkar. Tay-Sachs hastalığı da lizozom kaynaklı bir hastalıktır. Bu hastalığın nedeni sinir hücrelerinin lizozomlarında lipitleri sindiren enzimlerin eksik olmasıdır.Lipitleri sindiren enzimler eksik olduğu için zamanla sinir hücrelerinde lipit birikir. Bu da hücrelerin fonksiyonlarının bozulmasına neden olur.
Eğer lizozomlar sayesinde parçalanması gereken maddeler parçalanmazsa zamanla birikir. Biriken bu maddeler ise yaşlılık pigmentlerine dönüşür. Bunun sonucu olarak deride kahverengi lekeler oluşur.
Lizozom İle İlgili Sorular
Lizozom konusunu daha iyi anlamak ve pekiştirmek için aşağıdaki sorulara cevap veriniz.
1. Lizozom nedir?
2. Lizozomlar nerede üretilir?
3. Lizozom ne işe yarar?
4. Lizozomun görevleri nelerdir?
5. Lizozom enzimleri nelerdir?
6. Lizozom enzimlerinin görevi nedir?
7. Otoliz nedir?
8. Otoliz örnekleri veriniz.
9. Lizozom hastalıklarına örnekler veriniz?