Anonim Halk Şiiri Özellikleri, Nazım Şekilleri – Mani, Türkü, Ninni, Ağıt

Anonim Halk Şiiri: Halkın kendi arasında ortaklaşa bir şekilde oluşturduğu anonim ürünleri içeren edebiyata anonim halk şiiri denir.

Kimin tarafından oluşturulduğu bilinmeyen mani, türkü, bilmece, ninni, ağıt gibi ürünler bu edebiyatın ürünleridir. Her ne kadar anonim olsa da bu ürünleri ortaya koyan birileri mutlaka vardır. Zamanla bu ürünlerin sahipleri unutulmuştur ve ürünler halkın ortak malı olmuştur.

Anonim Halk Şiiri Özellikleri

• Ağızdan ağıza dolaşarak yayılır.
• Zamana ve yöreye göre değişiklik gösterebilir.
• Kim tarafından oluşturulduğu bilinmez ama ilk oluşturanı mutlaka vardır.
• Sade ve yalın bir halk dili kullanılmıştır.
• Nazım birimi genellikle dörtlüktür.
• Hece ölçüsü ile söylenmiştir.
• Yarım uyak kullanılır.
• Aşk, doğa, ölüm, özlem, yiğitlik gibi toplumu ilgilendiren konuları işler.

Anonim Halk Şiiri Nazım Şekilleri

1. Mani
2. Türkü
3. Ninni
4. Ağıt
5. Bilmece

Ayrıca bkz: Eski Türk Şiiri

Mani Nedir?

Anonim Türk halk edebiyatının tek dörtlükten oluşan nazım şeklidir. Maniler ezgiyle söylenir. Manilerin konusu daha çok aşktır, fakat manilerde bundan başka ayrılık, öğüt, eleştiri, ölüm gibi konuların işlendiği görülür. Manilerin kafiye düzeni (aaxa) şeklindedir. Manide ilk iki dize konuyla ilgisi olmayan doldurma dizelerdir. Manici asıl söylemek istediğini son dizede söyler.

Yapıları bakımından maniler düz, cinaslı, yedekli, karşılıklı ve katar mani olmak üzere beş çeşittir:

a. Düz Mani: Dört mısralı, yedi heceli ve “aaxa”şeklinde kafiyelenen manilere “tam mani” veya “düz mani” adı verilmektedir.

Ana başa tac imiş
Her derde ilaç imiş
Bir evlat pir olsa da
Anaya muhtaç imiş

b. Cinaslı-Kesik Mani: Yaygın olarak dört-beş mısradan oluşan, ilk mısraı yedi heceden daha az ve cinaslı kafiyelerin kullanıldığı manilere “cinaslı mani” veya “kesik mani” adı verilmektedir.

Almadan
Kokun aldım almadan
Bir de yüzün göreyim
Tanrı canım almadan

c. Yedekli Mani: Dört veya beşten fazla mısraıyla kurulan manilere “yedekli mani” veya “artık mani” denilmektedir. Kesik manilerde cinas kullanılmasına karşılık yedekli manilerde cinas kullanılmaz.

Şu dağlar garip dağlar
İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar
Ağlarsa anam ağlar
Gerisi yatan ağlar

d. Karşılıklı Mani (Deyiş): İki kişinin karşılıklı olarak söyledikleri manilerdir. Bunlar sorulu cevaplı biçimde düzenlenir. Bu manilerde kimi zaman maninin kimin ağzından söylendiği belirtilir.

e. Katar Mani: Bir konu bütünlüğü içinde birbiri ardınca gelen manilere katar mani denir.

Türkü Nedir?

Ezgiyle (müzikle) söylenen anonim halk edebiyatı nazım şeklidir. Türkülerin çoğu halkın sözlü geleneğinde doğup gelişir fakat âşık şiirleri gibi düzenleyicisi belli olan türküler de vardır. Türkü Anadolu’nun bazı yerlerinde “yır” adıyla da anılır. Türkülerde genellikle aşk, ayrılık, özlem, gurbet, ölüm gibi lirik konular işlenir.

Ninni Nedir?

Çocukları uyutmak ya da ağlamasını durdurmak için özel bir ezgiyle söylenen tek dörtlükten oluşan şiirlerdir. Ninniler sayesinde çocuklar ana dillerini kolayca öğrenirler. Ninni geleneği eski çağlardan günümüze kadar devam etmiştir.

Ağıt Nedir?

Ölen bir kişinin ardından söylenen, onun ölümünden duyulan acıyı, ölen kişinin cömertliğini, iyiliğini, cesaretini anlatan şiirlerdir. İslamiyet’ten önceki Türklerin sosyal hayatlarında, Şamanizm’in de etkisiyle ölüm törenleri önemli bir yer tutar. Ölen kişi için düzenlenen “yuğ” törenlerinde “sagu” adı verilen matem şiirleri okunurdu.

Anonim Halk Şiiri İle İlgili Sorular

• Anonim halk şiiri nedir?
• Anonim halk şiiri özellikleri nelerdir?
• Anonim halk şiiri nazım biçimleri nelerdir?
• Mani nedir? Mani örnekleri veriniz?
• Türkü nedir? Türkü örnekleri veriniz?
• Ninni nedir? Ninni örnekleri veriniz?
• Ağıt nedir? Ağıt örnekleri veriniz?