Bakteriler Nedir?
Tek hücreli ve mikroskop ile görülebilen prokaryot hücreli organizmalara bakteri denir. Bakterilerin zarlı hücre organelleri bulunmaz. Aynı zamanda zarla çevrili çekirdekleri de yoktur. Bakterilerde sitoplazmik organel olarak yalnızca ribozom bulunur.
Bakteriler çok küçük canlılardır ve gözle görülmezler. Hemen hemen her yerde bulunabilen bakteriler, ellerimizde, masamızın üstünde, yediğimiz gıdaların içinde veya üzerinde, suda, havada ve aklınıza gelebilecek her türlü ortamda yer alabilirler. Bu nedenle canlılar aleminde en fazla birey sayısına sahip olan canlı grubudur. Mikroskop ile bakıldığında bakterilerin şekilleri küre, çomak, virgül ya da spiral şeklinde görülür.
Bakterilerin Sınıflandırılması
Bakteriler sınıflandırırken aşağıdaki kriterler dikkate alınarak sınıflandırılır;
- Hücre şekline göre
- Solunum ve beslenme tipine göre
- Kimyasal boyalarla boyanmasına göre
- Hastalık yapma durumuna göre
- Diğer özelliklerine göre sınıflandırılabilir.
Başlıca Bakteri Türleri
Çok fazla sayıda bakteri çeşidi bulunmaktadır. Bu bakteri türlerine örnekler vermek gerekirse;
- Koli basili
- Difteri bakterisi
- Tetanos bakterisi
- Lyme (Laym) bakterisi
- Bel soğukluğu bakterisi
- Laktik asit bakterisi
- Kolera vibriyosu
- Verem bakterisi
- Zatürre bakterisi
- Salmonella bakterisi
- Probiyotik bakteri
- MRSA bakterisi
Bakterilerin Yapısı ve Özellikleri
Kısaca Özellikleri
- Tek hücreli canlılardır.
- Birçok farklı ortamda bulunabilirler.
- Hem zararlı hemde yararlı türleri bulunur. (Ayrıca bkz: Yararlı Bakteriler)
- Halka şeklinde DNA’ları vardır.
Genel olarak bakterilerde hücre zarının dış kısmında hücre duvarı bulunur. Bu hücre duvarı protein ile polisakkarit içerir. Bakterilerin DNA’ları ise halka şeklindedir ve bu DNA’lar sitoplazmada dağınık hâlde bulunur. Bakterilerin DNA’ları binlerce gen taşır.
Bakterilerde çekirdek zarı ve zarlı hücre organelleri bulunmaz. Bakterilerin sitoplazmasında 1-10 arasında plazmit denilen DNA parçaları bulunur. Bu plazmitler kimyasal maddelere veya antibiyotiklere karşı direnç kazandıran genler
taşır.
Aktif ve pasif olarak bulunan bakteriler pilus uzantıları bulunur. Pilusların görevleri ise hücrelerin birbirine tutunmasını, haberleşmesini ve gen aktarımını sağlamaktır. Bazı bakteri türlerinde ise yer değiştirmeyi saplayan kamçılar vardır.
Aşağıdaki resimde bir bakteri türünün genel yapısı görülmektedir.
Yararlı ve zararlı bakteri türleri bulunur. Bu bakteriler ototrof veya heterotrof beslenme türüne sahip olabilir. Ayrıca bazı bakteriler parazit yaşar. Bütün bakteri türlerinde depo polisakkarit glikojendir. Bakteriler madde döngüsünde de önemli bir rol oynar. Ayrıştırıcı bakteriler organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürürler. (Ayrıca bkz: Bakterilerin Madde Döngüsüne Katkıları)
Oksijenli solunum ve fermantasyon yapabilen bakteri türleri bulunur. Fermantasyon yapabilen bakteriler, son ürün olarak etil alkol, laktik asit gibi ürünler oluşturur. Olumsuz ortam koşullarında bazı bakteri türleri endospor oluşturur. Kötü çevre koşullarına karşı dayanıklı olan bu endosporlar, uzun süre canlı kalabilirler. Ortam koşulları uygun hâle geldiği zaman ise endospor durumundan çıkarlar.
Bakterilerin Üremesi
Bakteriler bölünme yöntemiyle ürerler. Yani eşeysiz üreme ile ürerler. Uygun ortam oluşması durumdan bakteriler her 20 dakikada bir bölünebilirler. Bu uygun ortam ise içerisinde besin elementleri bulunan kültür ortamıdır.
Bakterilerdeki gen transferi ise plazmitler aracılığı ile sağlanır. Buna konjugasyon da denir. Bu özel yöntem sayesinde genetik çeşitlilik sağlanmış olur. Bakteri konjugasyonunda çoğalma olmaz. Çünkü birey sayısında bir artış söz konusu değildir.
Bakteriler İle İlgili Sorular
Bu konuda öğrendiklerimizi sorularla pekiştirelim. Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.
1. Bakteri nedir? Bakteriler nerelerde bulunurlar?
2. Bakterilerin sınıflandırmasını yapınız?
3. Bakterilerin özellikleri nelerdir?
4. Bakterilerin yapısı nasıldır?
5. Bakteriler nasıl çoğalır?
6. Endospor nedir?
7. Plazmit ve Pilus nedir?
8. Bakteri türlerine örnekler veriniz?