Edebî Sanatlar (Söz Sanatları)
Edebî Sanatlar yada Söz Sanatları edebi metinlerin sanatsal özelliklerini ortaya koyar. Bir anlatım inceliği ve özelliği olan edebi sanatlar, genellikle benzetme kullanılarak söz ve anlama bağlı bir anlatım sunar. Edebi metinler için anlatımı zenginleştirmek, anlatıma renk katmak ve anlatımı daha çarpıcı bir hale getirmek için kullanılır.
Edebi sanatlar sayesinde edebî metinlerin sanatsal nitelikleri anlaşılabilir. Edebi sanatlar yani söz sanatları kendi içerisinde 10’a ayrılır. Yani edebiyatta kullanılan 10 farklı söz sanatı türü bulunmaktadır. Şimdi bu edebi sanatları kısaca açıklayalım, edebi sanatların konu anlatımını yapalım ve edebi sanatlara örnekler verelim.
Edebi Sanat Türleri
- Teşbih (Benzetme)
- İstiare (Eğretileme)
- Mecazımürsel (Ad Aktarması)
- Teşhis (Kişileştirme)
- İntak (Konuşturma)
- Tenasüp (Uygunluk)
- Telmih (Hatırlatma)
- Tezat (Karşıtlık)
- Mübağala (Abartma)
- Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama)
Teşbih (Benzetme) Nedir? Örnekler
Teşbih: Herhangi bir varlık veya kavramdan birbiri arasında benzerlik ilişkisi kurulurken nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.
Teşbihin Öğeleri
Teşbihin öğeleri 4 tanedir ve bu öğelerden 2 tanesi asıl öğedir, 2 tanesi de yardımcı öğedir.
Asıl Öğeler:
Benzeyen: Özellikçe zayıf olandır.
Kendisine benzetilen: Özellikçe güçlü olandır.
Yardımcı Öğeler:
Benzetme yönü: Aktarılan özelliktir.
Benzetme edatı: Gibi, kadar, sanki vb. kelimelerdir.
Teşbih Örnekleri
Bütün takım, şampiyon olunca çocuklar gibi sevindik
Benzeyen: bütün takım.
Kendisine benzetilen: çocuklar.
Benzetme yönü: sevinçli olmak.
Benzetme edatı: gibi.
Bizim takım o gün yenilmez gibi görünen bir orduyu yendi.
Benzeyen: ordu.
Kendisine benzetilen: yenilmez.
Benzetme edatı: gibi.
Benzetme yönü bulunmamaktadır.
Yalın Teşbih (Teşbihibeliğ): Benzetme yönü ve benzetme edatı kullanılmayan, sadece benzeyen ve kendisine benzetilenle yapılan benzetmeye denir. Buna güzel benzetme de denir.
Örnek:
Beyaz örtüyle kaplandı dağlar
Benzeyen: dağlar.
Kendisine benzetilen: beyaz örtü.
İstiare (Eğretileme) Nedir? Örnekler
İstiare: Yalnızca benzeyen ya da kendisine benzetilenden birisinin kullanıldığı edebi sanat türüdür.
Örnek:
Yüz yıllık çınar gibiydi
Benzetilen: çınar.
Bu dizelerde adam “çınar”a benzetilmiş fakat benzeyen (adam) söylenmemiştir.
Yüreğim yanıyor, ümitlerim tükeniyor
Benzeyen: yürek
Bu dizede “yürek” yanmak yönüyle ateşe benzetilmiş ancak kendisine benzetilen (ateş) kullanılmamış.
Mecazımürsel (Ad Aktarması) Nedir? Örnekler
Mecazımürsel: Benzetme amacı olmadan bir sözün başka bir söz yerine kullanılmasına denir. Mecazımürselde parça-bütün, neden-sonuç, özel-genel, eser-sanatçı, iç-dış, yer-insan, soyut-somut, yön-uygarlık, araç-kullanıcı gibi anlam ilgileri bulunur.
Örnekler:
Bütün yurt elini açmış duaya
Kahrolsun zulüm eden dünyaya
Yukarıdaki dizelerde “yurt” sözü ile yurtta yaşayan insanlar kastedilmiştir (yer-insan ilişkisi).
Her sayfada bir şair gördüm
Yukarıdaki dizede “Şâir” sözüyle şiir kastedilmiştir (sanatçı-eser ilişkisi).
Teşhis (Kişileştirme) Nedir? Örnekler
Teşhis: İnsana ait özellikleri insan dışı varlık ve kavramlara yükleme sanatıdır. Kişileştirme yapıldığı zaman yalnızca benzeyen yada benzetilen kullanıldığı için istiare sanatı da söz konusudur. Yani teşhis yapılan yerde istiare de vardır.
Örnek:
Her gelen duvara bir çizik attı
Olan duvara oldu, kan ağladı
İnsani bir özellik olan “ağlama” özelliği duvara yüklenmiştir.
İntak (Konuşturma) Nedir? Örnekler
İntak: Varlık veya kavramların kişileştirilerek konuşturulması sanatıdır.
Örnek:
Bülbül güle her konduğunda
Seni seviyorum dedi, ulu orta
İnsana özgü konuşma özelliği bülbüle aktarılmış.
Gökyüzü de ağladı bu manzara karşısında
İnsana özgü ağlama özelliği gökyüzüne aktarılmış.
Tenasüp (Uygunluk) Nedir? Örnekler
Tenasüp: Anlam bakımından birbiriyle alakalı olan kelimelerin bir arada kullanılması sanatına denir.
Örnek:
Aşkın, sevginin değeri nedir?
Bir öpücük, bir bakış değil midir?
“Aşk, sevgi” kelimeleri anlamca birbiriyle ilgilidir.
Telmih (Hatırlatma) Nedir? Örnekler
Telmih: Herkes tarafından bilinen bir olayı, kişiyi, inancı, hikayeyi vb. hatırlatma sanatıdır.
Örnek:
Leyla’mı buldum sandım
Gece gündüz yandım
Tek bir cevap alamadım
Macnun olup kaldım
Yukarıdaki dörtlükte herkes tarafından bilinen “Leyla ile Mecnun” aşk hikayesi anımsatılmaktadır.
Tezat (Karşıtlık) Nedir? Örnekler
Tezat: İki karşıt düşüncenin bir arada söylenmesi sanatıdır.
Örnek:
Gülerken ağlayan adamlar gördüm
Kuruyup yeşeren sevdalar gördüm
Yukarıdaki dizelerde “gülerken ağlama” ve “kuruyup yeşerme” tezatlıkları bir arada kullanılmıştır.
Mübağala (Abartma) Nedir? Örnekler
Mübağala: Bir kavramın yada bir durumun olduğundan daha abartılı bir şekilde gösterilmesidir.
Örnek:
Zulüm, işkence aldı başını gitti
Mazlumun feryadı arşı titretti
Yukarıdaki dizelerde “arşı titretti” sözü ile mübağala yapılmıştır.
Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama) Nedir? Örnekler
Hüsnütalil: Bir olayı gerçek sebebi ile değil, daha güzel sebep gösterme sanatıdır.
Örnek:
Sen yoksun şimdi yağmurlar yağmıyor
Gittiğinde günden beri çiçekler açmıyor
Yukarıdaki dizelerde “yağmurun yağmaması” ve “çiçeklerin açmaması” sevgilinin gidişine yani daha güzel bir sebebe bağlanarak hüsnütalil sanatı yapılıyor.
Edebi Sanatlar İle İlgili Sorular
Bu konuda öğrendiklerimizi sorularla pekiştirelim. Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.
1. Edebi Sanatlar (Söz Sanatları) nedir?
2. Edebi sanat türleri nelerdir?
3. Teşbih sanatı nedir? Örnekler veriniz.
4. İstiare sanatı nedir? Örnekler veriniz.
5. Mecazımürsel sanatı nedir? Örnekler veriniz.
6. Teşhis sanatı nedir? Örnekler veriniz.
7. İntak sanatı nedir? Örnekler veriniz.
8. Tenasüp sanatı nedir? Örnekler veriniz.
9. Telmih sanatı nedir? Örnekler veriniz.
10. Tezat sanatı nedir? Örnekler veriniz.
11. Mübağala sanatı nedir? Örnekler veriniz.
12. Hüsnütalil sanatı nedir? Örnekler veriniz.