Büyük Moleküllerin Zardan Geçişi
Küçük moleküllerin zardan geçişini aktif taşıma ve pasif taşıma olarak detaylı olarak önceki yazılarımızda anlattık. Bununla alakalı Difüzyon ve Osmoz yazılarımıza bakmanızı tavsiye ederiz.
Bu yazımızda ise büyük moleküllerin zardan geçişini detaylı olarak anlatacağız. Büyük moleküllerde geçiş taşınma yönüne göre iki şekilde olur. Bunlar;
- Endositoz
- Ekzositoz
İlk olarak endositoz olayını açıklayalım.
A) Endositoz
Endositoz nedir?: Enerji harcanarak hücre zarının içeriye doğru çökmesiyle oluşan cepler yardımıyla büyük moleküllerin hücre içine alınmasına endositoz denir.
Endositoz olayında enerji harcanır yani ATP harcanır ve enzimler görev alır. Endositoz sırasında hücre zarı yüzeyi küçülür. Bunun nedeni ise hücre zarının bir kısmı koparak koful oluşumuna katılmasıdır.
Bakteri ve mantar hücrelerinde endositoz gerçekleşmez, çünkü hücre duvarı endositozu engeller.
Endositoz iki şekilde gerçekleşir. Bunlar;
- Fagositoz
- Pinositoz
Şimdi fagositoz ve pinositozu tek tek açıklayalım.
1. Fagositoz Nedir?
Fagositoz: Hücre zarının uzaması ile oluşan yalancı ayaklar yardımıyla büyük moleküllü katı partiküllerin hücre içine alınmasına fagositoz denir.
Yalancı ayakların sardığı besin molekülü, zarın oluşturduğu bir cep içine alınır ve cep koparak sitoplazmaya geçer. Bu olay ile oluşan keseye besin kofulu adı verilir. İnsan vücudundaki yabancı mikroorganizmalar da akyuvarlar sayesinde bu yolla yok edilir. Tek hücreli ökaryot canlılardan olan amip, öglena, paramesyum gib canlılar besinleri fagositoz ile hücre içine alır.
2. Pinositoz Nedir?
Pinositoz: Suda çözünebilen ve hücre zarındaki porlardan geçemeyecek kadar büyük moleküllü maddelerin hücre içine alınmasına pinositoz denir.
Hücre zarından gelişen cepler sayesinde pinositoz meydana gelir. Pinositoz cebinin iki ucunun birleşmesiyle oluşan besin kofulu içerisinden geçen madde sitoplazmaya alınır. Fagositoz ceplerin pinositoz ceplerinden daha daha büyüktür.
B) Ekzositoz
Ekzositoz nedir?: Enerji harcanarak hücre içinde bulunan büyük moleküllü maddelerin kofullar yardımıyla hücre dışına verilmesine ekzositoz denir. Ekzositoz yöntemi endositozun tersidir.
Ekzositoz yöntemine örnek vermek gerekirse; hücrede üretilen enzim, hormon, tükürük, süt gibi salgılar ve atık maddeler hücre dışına verilmesi gösterilebilir.
Ekzositozda koful zarı, hücre zarı ile birleştiğinden hücre zarının yüzeyi büyür. Ekzositoz mantar ve bitki hücreleri yapabilir. Ancak bakteriler ve arkeler yapamaz. Çünkü bakteriler ve arkeler zarlı organeller oluşturmaz. Böcekçil bitkilerde ve ayrıştırıcı (çürükçül) mantarlarda sindirim enzimleri hücre dışına ekzositoz ile verilir.
Endositoz ve Ekzositoz İle İlgili Sorular
Bu konuda öğrendiklerimizi sorularla pekiştirelim. Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.
1. Büyük Moleküllerin hücre zarından geçişi hangi şekillerde olur?
2. Endositoz nedir?
3. Endositoz çeşitleri nelerdir?
4. Endositoz özellikleri nelerdir?
5. Endositoz hangi hücrelerde gerçekleşmez?
6. Fagositoz nedir? Nasıl olur?
7. Pinositoz nedir? nasıl gerçekleşir?
8. Ekzositoz nedir?
9. Ekzositoz hangi hücrelerde yapılır, hangilerinde yapılmaz?
10. Endositoz ve Ekzositoz olayları nelerdir?