Eski Türk Şiiri Özellikleri, Örnekleri – Sagu, Koşuk, Destan, Sav

Eski Türk Şiiri

Eski Türk şiiri denildiği zaman İslamiyet öncesi Türk şiiri anlaşılmalıdır. Hece ölçüsüyle yazılan eski Türk şiirlerinde genellikle yedili, sekizli, on birli hece ölçüsü kalıpları kullanılmıştır. Yine aynı şekilde kafiyeye de önem verilmiştir. Eski Türk şiirinde kafiye sonda kullanılmasının yanı sıra bazen de dize başında kafiye kullanılmıştır. Nazım birimi dörtlüktür. Şiirlerde işlenen konular genellikle kahramanlık, cesaret, aşk, at sevgisi, askerlik, doğa, ölüm gibi konulardır.

Anonim özellikler taşıyan bu dönem şiirleri o dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Doğal bir dil ile Türklerin o çağdaki dünya görüşlerini, yaşantılarını, duygularını, düşüncelerini anlatır. İslamiyet öncesi eski Türk şiirlerine ait ilk şiirler koşuklarla sagulardır. Destan ve sav ise İslamiyet öncesi sözlü edebiyat türünün diğer örnekleridir.

Eski Türk Şiiri Özellikleri

• Hece ölçüsü ile yazılmıştır.
• Kafiyeye önem verilmiştir.
• Nazım birimi dörtlüktür.
• Anonim özellikler taşır.
• Doğa, aşk, kahramanlık, cesaret, at sevgisi, askerlik, ölüm gibi konular işlenir.
• Doğal bir dil kullanılmıştır.

Ayrıca bkz: İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

Sagu Nedir?

Sagu: Bir kimsenin ölümünden sonra yapılan ve “Yuğ” adı verilen dinsel yas törenlerinde söylenen şiirlerdir.

Sagularda nazım birimi dörtlüktür. Sagular hece vezniyle söylenmiştir ve şekil olarak koşuğa benzerler. Uyak düzeni (aaab, cccb, dddb…) şeklindedir. Sagularda ahengi sağlamak için yarım kafiye, redif, aliterasyon ve asonanslardan yararlanılmıştır.

Yuğ Törenleri: Eski Türklerde, bir kimse ölünce cesedi çadırın içine yatırılır, yakınları çadırın dışında koyun, at, sığır cinsinden kurbanlar kesip yere bırakır sonra hep birden ağlayarak çadırın etrafında yedi kez atla dönerlerdi. Bu dinsel tören sırasında söylenen sagularda, ölünün değeri, yaptığı işler, geride kalanların duyduğu acılar anlatılırdı.

Sagu Özellikleri

• Nazım birimi dörtlüktür.
• Şekil olarak koşuğa benzer.
• Hece vezniyle söylenmiştir.
• Uyak düzeni vardır.
• Yarım kafiye, redif, aliterasyon ve asonanslardan yararlanılmıştır.
• Bir kimsenin ölümünden sonra söylenir.

Sagu Örneği

Koşuk Nedir?

Koşuk: Dini sürgün avları olan “Sığır” törenleri ve dinsel ziyafetler olan “şölen ya da toy” törenlerinde söylenen şiirlerdir.

Sığır: Belli dönemlerde kutsal yaban öküzünün avlanması törenine Sığır denir. Avların bereketli ve mutlu olması için Şaman şairler dinsel şiirler söylerdi. Av sonrası ozanlar, 57 avla ilgili yiğitlik şiirleri okur, başarı gösterenleri överdi.
Şölen / Toy: Belli dönemlerde kutsal sığırın kurban edilerek hep birlikte etinin yendiği ziyafetlere şölen ya da toy denir. Bu ziyafet törenlerinde Şaman şairler dini şiirler okurdu. Zaman geçtikçe bu şölenler dinden koparak din dışı bir geleneğe dönüşmüştür. Ozanların okuduğu bu şiirlerin konusu genellikle yiğitlik, doğa sevgisi, aşk vb. olurdu.

Koşukların Özellikleri

• Koşuklar genellikle 7’li hece vezniyle söylenir.
• Koşuklar dörtlükler hâlinde söylenir.
• Kafiye düzeni (aaab, cccb, dddb…) şeklindedir.
• Doğa, güzellik, kahramanlık, sevgi, cesaret gibi temaları işlenir.
• Ahengi sağlamak için yarım uyak, redifler ve asonanslardan yararlanılmıştır.
• Koşuklar söyleyiş biçimi ve yapı bakımından halk edebiyatındaki koşmaya benzer.

Koşuk Örneği

Destan Nedir?

Destan: Bir ulusun hayatını yakından ilgilendiren savaş, göç, kıtlık gibi tarih ve toplum olaylarını anlatan uzun şiirlerdir.

Eski çağlarda ulus vicdanında derin izler bırakan tarih olayları ozanlar tarafından parça parça söylenirdi. Dilden dile aktarılarak tema, zaman, kişi ve olaylar bakımından zenginleşen bu destanlar, derlenip yazıya geçirilmiştir.

Sav Nedir?

Sav: Türklerin dünyaya bakışını, geleneklerini, inançlarını ortaya koyan kısa ve özlü sözlerdir.

Savların bugünkü karşılığı atasözüdür. Savların çoğu manzum (şiir) özellik göstermektedir. Bu yüzden savlarda koşuk ve sagularda görülen uyak, redif, aliterasyon ve asonans gibi ahenk unsurları da görülür.

Örnekler
Arpasuz at aşumas, arkasız alp çerig sıyumas.
(Arpasız at koşamaz, arkasız yiğit orduyu bozamaz.)

Alplar birle uruşma, begler birle turuşma.
(Yiğitlerle vuruşma, beylere karşı gelme.)

Aç ne yimes, tok ne times.
(Aç ne yemez, tok ne demez.)

Eski Türk Şiiri İle İlgili Sorular

1. Eski Türk şiiri dönemi örnekleri nelerdir?
2. Eski Türk şiiri özellikleri nelerdir?
3. Sagu nedir? Sagu törenleri nasıl yapılırdı?
4. Sagu özellikleri nelerdir?
5. Koşuk nedir? Koşuk törenleri nasıl yapılırdır?
6. Koşuk özellikleri nelerdir?
7. Koşuk hangi döneme aittir?
8. Koşuk halk edebiyatındaki karşılığı nedir?
9. Sığır töreni nedir? Nasıl yapılırdı?
10. Şölen töreni nedir? Nasıl yapılırdı?
11. Destan nedir kısaca açıklayınız?
12. Sav nedir kısaca açıklayınız?
13. Koşuk, sav, destan gibi ürünler Türk edebiyatının hangi dönemine aittir?