Maddenin Hal Değişimi Nedir? Hal Değişimi Çeşitleri Nelerdir?

Dünyamızı oluşturan madde iki fiziksel haldedir. Buna göre dünyamızın %29’unu katı haldeki maddeler ve %71ʼinin de sıvı haldeki maddeler oluşturmaktadır. Katı haldeki maddeler karalar ve sıvı haldeki maddeler de denizlerdir. Evren ise %99 oranında plazma haldeki maddelerden oluşmaktadır.

Faz: Maddelerin bulundukları fiziksel hâle faz denir.

Maddenin Fiziksel Halleri – Fazları

Maddenin fiziksel halleri 4 tanedir ve bunlar şöyledir;

1. Katı
2. Sıvı
3. Gaz
4. Plazma

Hal Değişimi Nedir?

Hal Değişimi: Maddelerin bir halden bir hale yada başka bir deyişle maddenin bir fazdan diğer faza geçişine hâl değişimi denir.

En basit örneklerden bir kaçı suyun donması, suyun buharlaşması, buzun erimesidir. Hal değişimi için en kapsamlı örnek ise doğada kendiliğinden meydana gelen su döngüsüdür.

Ayrıca bkz: Maddenin Hal Değişiminin Önemi

Yeryüzündeki su ısı alarak buharlaşıp gaz hâline gelir, gaz halindeki su buharı soğuk hava katmanları ile karşılaştığında yeryüzüne yağmur, kar ya da dolu olarak geri döner.

Hal Değişimi Çeşitleri

Hâl değişimi 8 çeşittir. Bunları tek tek sıralamak gerekirse;

1. Donma
2. Erime
3. Süblimleşme
4. Kırağılaşma
5. Buharlaşma
6. Yoğuşma
7. İyonizasyon
8. Deiyonizasyon

Ayrıca bkz: Maddenin Halleri ve Özellikleri

Maddenin hal değişim çeşitlerini tek tek kısaca açıklayalım.

Donma Nedir?

Sıvı haldeki bir madde ısı vererek katı hale geçerse donma olur. Donma olayına verilecek en iyi örnek suyun buz haline geçmesi örneğidir.

Donma Isısı: Donma sıcaklığındaki 1 gram sıvı maddenin katı hâle geçebilmesi için dışarı vermesi gereken ısı miktarına donma ısısı denir. Erime sıcaklığının donma sıcaklığına eşit olması gibi erime ısısı da donma ısısına eşittir.

Erime Nedir?

Katı haldeki bir madde ısı alarak sıvı hale geçtiği zaman erime olayı olur. Erime olayına verilecek en iyi örnek de buzun eriyerek sıvı hale geçmesidir.

Erime Isısı: Erime sıcaklığındaki 1 gram katı maddenin sıvı hâle geçebilmesi için maddeye verilmesi gereken ısı miktarına erime ısısı denir. Erime sıcaklığının donma sıcaklığına eşit olması gibi erime ısısı da donma ısısına eşittir.

Süblimleşme Nedir?

Katı bir madde ısı alarak sıvı hale geçmeden doğrudan gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Buna verilecek en iyi örnek ise naftalinin katı halden direk gaz hale geçmesi örneğidir.

Kırağılaşma Nedir?

Gaz halindeki bir madde ısı vererek doğrudan katı hale geçerse kırağılaşma olur. Günlük hayattan örnek vermek gerekirse, soğuk gecelerde havadaki su buharının doğrudan katı hale geçerek kırağı oluşturması verilebilir. Uçak motorundan çıkan su buharının aniden donarak uçağın ardında bir iz bırakıyormuş gibi görünmesinin nedeni de budur.

Buharlaşma Nedir?

Sıvı halde olan bir madde ısı alarak gaz haline geçmesi olayına buharlaşma denir. Buna örnek vermek gerekirse kaynayan bir suyun buharlaşması ya da dışarıda çamaşırların kuruması örneğidir. Ayrıca her sıcaklıkta buharlaşmanın gerçekleştiğini bilmek gerekir.

Buharlaşma Isısı: Kaynama sıcaklığındaki 1 gram sıvı maddenin gaz hâle geçmesi
için maddeye verilmesi gereken ısı miktarına buharlaşma ısısı denir.

Ayrıca bkz: Kaynama ve Buharlamanın Farkları

Yoğuşma Nedir?

Gaz halinde olan bir madde ısı vererek sıvı hale geçerse yoğunlaşma yoğuşma olur. Soğuk bir havada evin camlarına üflediğimizde, cam üzerinde su damlacıklarının meydana gelmesi, ağzımızdan çıkan su buharının yoğuşması ile olmaktadır.

Yoğuşma Isısı: Yoğuşma sıcaklığındaki 1 gram gaz maddenin sıvı hâle geçmesi için dışarı vermesi gereken ısı miktarına yoğuşma ısısı denir.

İyonizasyon Nedir?

Gaz halindeki bir madde plazma haline geçerse iyonizasyon olur. Kutup ışıkları (auroralar), iyonize olmuş atmosfer gazlarıdır.

Deiyonizasyon Nedir?

Plazma halindeki bir madde gaz haline geçerse delyonizasyon olur. İyonizasyon olayının tam tersidir. Yanmakta olan bir neon lamba kapatıldığında iyonize hâldeki parçacıklar gaz hâline geri döner.

Hâl değiştirme ısısı maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Q ısı, m kütle ve L hâl değiştirme ısısı olmak üzere, hâl değişimi için gerekli olan ısının matematiksel modeli şöyledir.

Q=m.L

Yukarıdaki formülden de görüleceği üzere hâl değişimi için gerekli olan enerji hâl değiştirme ısısı ve kütleyle doğru orantılıdır.

Hal Değişimi İle İlgili Sorular

1. Dünyamızın yüzde kaçını karalar yüzde kaçını denizler oluşturur?
2. Evrenin yüzde kaçı plazmadan oluşur ?
3. Maddenin fiziksel halleri nelerdir ?
4. Hal değişimi nedir ? Hal değişimine örnekler veriniz.
5. Hal değişimi kaç çeşittir isimlerini yazınız?
6. Donma nedir? Örnekler veriniz.
7. Donma ısısı nedir?
8. Erime nedir? Örnekler veriniz.
9. Erime ısısı nedir?
10. Süblimleşme nedir? Örnekler veriniz.
11. Kırağılaşma nedir? Örnekler veriniz.
12. Buharlaşma nedir? Örnekler veriniz.
13. Buharlaşma ısısı nedir?
14. Yoğuşma nedir? Örnekler veriniz.
15. Yoğuşma ısısı nedir?
16. İyonizasyon nedir? Örnekler veriniz.
17. Deiyonizasyon nedir? Örnekler veriniz.