Peroksizom (Mikrocisimcikler) Nedir?
Peroksizom: Tek katlı zarla çevrili, 0.3-0.5 mikron çapında olan ve zehirli maddeleri yok eden organeldir. Diğer adı ise mikrocisimciklerdir.
Peroksizomlar hemen hemen bütün ökaryot hücrelerde bulunur. Yani hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. Peroksizomlar 50’ye yakın farklı enzim içermektedir. Hem oksijeni oluşturan hemde kullanan bir organeldir. Endoplazmik retikulumdan koparak oluşur. Bölünerek kendi kendilerine çoğalırlar. Oval bir şekli vardır. Her hücre birkaç yüz peroksizoma sahiptir. Peroksizomları membran proteinleri ve enzimler oluşturur.
Peroksizomlar özellikle metabolik aktivitesi daha yüksek olan karaciğer, kalp, kas ve böbrek hücreleri gibi hayvansal organizmalarda daha fazla bulunur. Prostitlerde, mantarlarda, yüksek yapılı bitkilerin hücrelerinde bulunur. Bitkilerde tohumlar ve yapraklarda daha fazla bulunur.
Karaciğer peroksizomları hem peroksidaz hemde katalaz enzimleri sayesinde alkol, ilaç gibi zararlı maddelerin toksik etkilerini yok eder.
Metabolizma faaliyetleri ve peroksizomda gerçekleşen tepkimeler sonucunda hidrojen peroksit (H2O2) oluşur. Hidrojen peroksit zehirli bir maddedir. Katalaz enzimi sayesinde hidrojen peroksiti su ve oksijene ayrıştırıp zararsız hale getirir.
Bazı peroksizomlar ise yağ asitlerini daha küçük moleküllere dönüştürerek mitokondrinin kullanabileceği boyutlara getirir. Bu olay sırasında peroksizomlar oksijen kullanılır.
Ökaryot bir hücrede mitokondri ve peroksizom oksijen tüketen iki organeldir.
Peroksizom Enzimleri
- Katalaz
- Oksidaz
- D-amino asit
- Ürik asit
Ayrıca bkz: Stoplazma ve Organelleri
Peroksizom Görevleri
- Katalaz enzimleri sayesinde alkol, ilaç gibi zararlı maddelerin toksik etkilerini yok eder.
- Katalaz enzimi sayesinde zehirli bir madde olan hidrojen peroksiti (H2O2) su ve oksijene ayrıştırıp zararsız hale getirir.
- Bazı peroksizomlar ise yağ asitlerini daha küçük moleküllere dönüştürerek mitokondrinin kullanabileceği boyutlara getirir.
- Yağ asitlerinin şekerlere kırılmasını sağlar.
- Oksijen kullanarak molekülleri parçalarlar.
Bitki hücrelerinde peroksizomların görevlerine örnek vermek gerekirse;
- Filizlenen tohumlardaki glioksilat döngüsü (“glioksizom”),
- Yapraklardaki fotosolunum,
- Tripanazomatidlerdeki glikoliz(“glikozom”)
- Bazı mayalardaki metanol veya amin oksidasyonu ile asimilasyonu
Peroksizomal Hastalıklar
Peroksizom fonksiyonlarını yerine getirmediği takdirde bazı hastalıklar ortaya çıkar. Bunların en bilinen ise Zellweger Sendromudur (peroksizomal proteinlerin peroksizomlara taşınanaması). Zellweger Sendromu sonucu doğan çocukların vücudunda deformasyon olur, sık sık nöbet geçirir ve ortalam 1 yaşında ölürler.
Zellweger Sendromu ile birlikte bilinen diğer hastalıklar ise X’e bağlı Adrenolökodistrofi ve Refsum hastalığıdır.
Peroksizomlar Fonksiyonlarını Yerine Getirmezse Ne Olur?
- Beyin anormallikleri
- Karaciğer anormallikler
- Böbrek anormallikler
- Zellweger Sendromu (peroksizomal proteinlerin peroksizomlara taşınanaması)