Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı Nedir?
Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı yada diğer adıyla Tekke Edebiyatı, Türkler İslamiyet’i kabul ettikten sonra 12. yüzyılda Türkistan’da Ahmet Yesevi ile başlayan halk edebiyatı kolunun adıdır.
Yesevi erenleri 13. yüzyılda Moğol istilasından sonra Anadolu’ya gelmişlerdir. Yesevi erenleri bu sayede Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında önemli rol oynamışlardır. Şeyhler tarafından tekkeler de bu dönemde kurulmuştur.
Mevlevilik ve Bektaşilik gibi tarikatlar oluşmaya başlamıştır. Mevlana’nın tasavvuf anlayışı etrafında Mevlevilik şekillenirken, Bektaşilik ise Hacı Bektaş-ı Veli’nin tasavvuf anlayışı etrafında şekillenmiştir. Mevlevilik daha çok şehir ve kasaba merkezlerinde aydın kesimler arasında yayılmıştır. Bektaşilik ise daha çok halk tabakası arasında yayılmıştır. Bu iki fark Mevlevilik ve Bektaşilik arasındaki farkların en önemlileri de bunlardır.
Dini-Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
Dini-Tasavvufi (Tekke) Türk Edebiyatı nazım türleri beştir. Bunlar;
- İlahi
- Şathiye
- Nutuk
- Nefes
- Devriye
1. İlahi: İlahi kelimesi “Allah’a özgü, Allah’a ait” anlamlarına gelir. Allah’a duyulan aşk ve dinî temalar ilahilerde konu edinilir. Divan şiirindeki tevhit ve münacatlara benzemesi de ilahilerin aşk ve dini temaları işlemesi nedeniyledir. Özel bir ezgi ile söylenen ilahiler, dini törenlerde ya da dergâhlarda söylenir. İlahi Mevlevilerde “ayin”, Bektaşilerde “nefes”, Halvetilerde “cumhur” gibi isimlerle anılır ve tarikatlara göre farklılk gösterir. İlahiler, hece ölçüsünün 7-16’lı kalıplarıyla söylenmiştir. Kafiye örgüsü ilk dörtlük düz veya çapraz sonraki dörtlükler düz örgü şeklindedir. (aaab, cccb, dddb veya abab, cccb, dddb). Hece ve aruzla söylenebilir. Bu türle özdeşleşen sanatçımız Yunus Emre’dir.
2. Şathiye: Şathiye kelimesi “sözü ölçüsüz kullanmak, dikkatsiz davranmak” anlamına gelir. Her ne kadar tasavvufi açıdan şathiye dinî kurallara aykırı gibi görünse de altında derin bir Allah sevgisi yatmaktadır. Allah’la senli benli bir eda ile konuşuyormuş gibi yazılan bu nazım şeklinde güçlü bir Allah sevgisi vardır.
3. Nutuk:Mürşitler tarafından tarikata yeni girecek kişilere tarikat adabını öğretmek, onları irşat etmek (olgunlaştırmak) için söylenen manzum sözlere nutuk denir. Nutuk ile nefes benzerlik açısından çok yakındır. Nutuk ile nefes arasındaki temel fark nefeslerin özel bir ezgiyle, nutukların sözle okunmasıdır. Yani bestelenmek için yazılan şiirler nefes, okunmak için yazılan şiirler nutuktur.
4. Nefes: Alevi-Bektaşi şairlerince cem ayinlerinde ya da toplantılarda özel bir ezgiyle söylenen şiirlere nefes denir. Yapı olarak koşmaya benzer. Nefeslerde dini-tasavvufi konular işlenir. Nefesler hecenin 7, 8 ve 11’li ölçüleriyle yazılabildiği gibi aruzla yazılanları da vardır.
5. Devriye: Tasavvuftaki “devir” konusunun işlendiği şiirlerdir ve konularına göre bölümlere ayrılır. Bu şiirde yaratılışın başlangıcı ve sonu gibi konular işlenir.
Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı İle İlgili Sorular
- Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı nedir? (Tekke edebiyatı nedir?)
- Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı özellikleri nelerdir?
- Tekke edebiyatı hangi döneme aittir?
- Mevlevilik ve Bektaşilik arasındaki farklar nelerdir?
- Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı nazım türleri nelerdir?
- İlahi nedir? İlahinin hece ölçüsü nedir?
- Şathiye nedir? Konusu nedir?
- Nutuk nedir?
- Nefes nedir? Nefes hece ölçüsü nedir?
- Devriye nedir?