Kafiye (Uyak) Nedir? Kafiye Bulma – Kafiye Türleri (Yarım, Tam, Zengin, Cinaslı)

Kafiye Nedir?

Kafiye (Uyak): Şiirdeki dizeler arasındaki farklı anlam ve görevdeki sesler ile kelimelerin benzerliğine kafiye yada uyak denir. Genellikle kelimelerin köklerinde ve dize sonlarında kafiye aranır. Kafiye de şiirdeki ahenk unsurlarından biridir.

Kafiyeler genellikle tek ses yada daha fazla sesin benzerliğine göre farklılık gösterir. Kaç sesin benzerlik gösterme durumuna göre de kafiye türleri belirlenir.

Kafiye Çeşitleri

Dört çeşit kafiye vardır. Bu kafiyeler şöyledir;

1. Yarım Kafiye
2. Tam Kafiye
3. Zengin Kafiye
   • Tunç Kafiye
4. Cinaslı  Kafiye

Şimdi bu kafiye türlerini kısaca açıklayalım ve örnekler vererek gösterelim.

Yarım Kafiye Nedir? Örnek

Yarım Kafiye: Şiir dizeleri arasındaki tek ses benzerliğine yarım kafiye denir.

Örnek:
Bir yaz günü, odamda kaparken bavulumu,
Çekerek koltuğumun parmakları kolumu
Her zamanki sesiyle bana: “Otur” diyecek.

Bu  dizelerde “l” sesi kullanılarak “bavulumu” ile “kolumu” kelimelerinde yarım kafiye yapılmıştır.

Tam Kafiye Nedir? Örnek

Tam Kafiye: Şiir dizeleri arasındaki iki ses benzerliğine tam kafiye denir.

Örnek:
Gözlerim dalıyor uzaklarına
Karlar mı yağdı saçlarına
Bir damla düşüyor yanaklarıma
Ayrılık düştü yamaçlarıma

Yukarıdaki dörtlükte geçen “ak” sesleri ve “aç” sesleri kullanılarak tam kafiye yapılmıştır.

Zengin Kafiye Nedir? Örnek

Zengin Kafiye: Şiir dizeleri arasındaki ikiden fazla ses benzerliğine zengin kafiye denir. Zengin kafiyenin bir çeşidi de tunç kafiyedir.

Örnek:
Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi;
Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır.
Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi;
Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır.

Yukarıdaki dörtlükte geçe “insan” ve “lisan” kelimelerindeki “san” sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır.

Tunç Kafiye Nedir? Örnek

Tunç Kafiye: Şiirdeki dize sonundaki kelimenin başka dizede yer alan dize sonundaki kelimenin içince geçmesine tunç kafiye denir.

Örnek:
Gözümdeki yaşları silince
Senli yollarım uzun ince
Gel de bitsin bu düşünce.

Yukarıdaki dizelere baktığımızda ikinci dizenin sonundaki geçen “ince” kelimesi birinci dizenin sonunda geçen “silince” kelimesinin içinde yer almıştır. Böylece zengin kafiye yapılmıştır.

Cinaslı Kafiye Nedir? Örnek

Cinaslı Kafiye: Eş sesli yani sesteş kelimelerle yapılan kafiye türüne cinaslı kafiye denir.

Örnek:
Bıraktın gittin, yüzün olsun kara
Giyerim sensiz elbiseleri kara

Yukarıdaki dizelerin sonunda geçen “kara” kelimeleri ses bakımından benzer olsa da, anlam bakımından farklıdır. Böylece cinaslı kafiye yapılmıştır.

Kafiye Düzeni

Kafiye Düzeni: Şiirdeki dizelerde yer alan kafiyelerin diziliş özelliğine kafiye düzeni denir. Kafiye şeması yada kafiye örgüsü de denir.

Kafiye düzenini belirlerken yapılması gereken şey, birbiriyle kafiyeli dizeleri aynı sesle göstermektir. Kafiye düzeni 5 farklı şekilde olabilir. Bunlar;

1. Düz
2. Mâni Tipi
3. Çapraz
4. Sarma (Sarmal)
5. Örüşük

Kafiye (Uyak) İle İlgili Sorular

Bu konuda öğrendiklerimizi sorularla pekiştirelim. Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.

1. Kafiye nedir? Uyak nedir?
2. Kafiye türleri nelerdir?
3. Yarım kafiye nedir? Nasıl Bulunur?
4. Tam kafiye nedir? Nasıl Bulunur?
5. Zengin kafiye nedir? Nasıl Bulunur?
6. Tunç kafiye nedir? Nasıl Bulunur?
7. Cinaslı kafiye nedir? Nasıl Bulunur?
8. Kafiye düzeni nedir? Kaç çeşittir?