Hücre Zarından Madde Geçişleri – Büyük ve Küçük Moleküllerin Taşınması

Hücre Zarından Madde Geçişleri

Hücre zarından madde geçişinin şeklini belirleyen kriterler vardır. Maddenin taşınma şeklini belirleyen etkenler şöyledir;

1. Maddenin büyüklüğü,
2. Maddenin elektrik yükü,
3. Maddenin yağda veya suda çözünebilme özelliği,
4. Maddenin konsantrasyonu.

Küçük moleküller büyük büyük moleküllere göre hücre zarından daha kolay geçer. Örneğin organik moleküllerden olan glikoz, fruktoz, amino asit, yağ asiti ve inorganik moleküllerden olan su, mineral ve iyonlar diğer büyük moleküllere göre hücre zarından dahakolay geçerler.

Atomların hücre zarından daha kolay geçmesini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;

 nötr atomlar – negatif iyonlara – pozitif iyonlar 

En kolay geçen nötr atomlardır.

Yağı çözen ve yağda çözünen maddeler, suda çözünen maddelere göre hücre zarından daha hızlı geçerler. Örnek vermek gerekirse; yağda çözünen A, D, E, K vitaminleri suda çözünen B, C vitaminlerine göre daha kolay geçer. Yine başka bir örnek vermek gerekirse; yağı çözen alkol, eter, benzen gibi maddeler ise yağda çözünenlere göre hücre zarından daha kolay geçer .

Hücre zarında madde geçişi iki şekilde incelenir;

1. Küçük Moleküllerin Taşınması
2. Büyük Moleküllerin Taşınması

Küçük Moleküllerin Taşınması

Küçük moleküllerin taşınması iki şekilde gerçekleşir;

a) Pasif Taşıma
b) Aktif Taşıma

a) Pasif Taşıma

Pasif Taşıma Nedir?: Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama küçük moleküllerin hücre zarından geçişine pasif taşıma denir.

Hem canlı ortamlarda pasif taşıma gerçekleşir hemde cansız ortamlarda gerçekleşir. Pasif taşımada hücre enerji yani ATP harcamaz ve küçük moleküllerin kendi kinetik enerjileri kullanılır. Moleküllerin geçişi zarda bulunan fosfolipit tabakasından ya da
protein kanallarından gerçekleşir. Her iki taraftaki yoğunluk eşitleninceye kadar moleküllerin geçişi devam eder.

Pasif taşıma iki şekilde olur;

1.  Difüzyon
2.  Osmoz

Difüzyon: Yüksek yoğunluktaki ortamdan düşük yoğunluktaki ortama küçük moleküllerin enerji harcamadan geçişine difüzyon denir. Difüzyon çeşitleri ve detaylı bilgi için aşağıdaki yazıyı inceleyiniz.

Bkz: Difüzyon, Difüzyon Çeşitleri ve Hızı

Osmoz: Seçici geçirgen zardan suyun çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama geçişine osmoz denir. Osmoz, osmotik basınç ve turgor basıncı hakkında detaylı bilgi almak için aşağıdaki yazıyı inceleyiniz.

Bkz: Osmoz, Osmoz Basıncı ve Turgor Basıncı

b) Aktif Taşıma

Aktif Taşıma Nedir?: Az yoğun olduğu ortamdan çok yoğun ortama küçük moleküllerin enerji (ATP) harcanarak enzim ve taşıyıcı proteinler yardımıyla taşınmasına aktif taşıma denir. Difüzyonun tersidir.

Büyük Moleküllerin Taşınması

Hücre zarından büyük moleküllerin taşınma yönüne göre değişiklik gösterir. Bu da iki şekilde olur;

a) Endositoz

•  Fagositoz
•  Pinositoz

b) Ekzositoz

a) Endositoz

Endositoz Nedir?: Enerji harcanarak hücre zarının içeriye doğru çökmesiyle oluşan cepler yardımıyla büyük moleküllerin hücre içine alınmasına endositoz denir.

Endositoz iki şekilde gerçekleşir. Bunlar;

1. Fagositoz
2. Pinositoz

Fagositoz: Hücre zarının uzaması ile oluşan yalancı ayaklar yardımıyla büyük moleküllü katı partiküllerin hücre içine alınmasına fagositoz denir.

Pinositoz: Suda çözünebilen ve hücre zarındaki porlardan geçemeyecek kadar büyük moleküllü maddelerin hücre içine alınmasına pinositoz denir.

b) Ekzositoz

Ekzositoz nedir?: Enerji harcanarak hücre içinde bulunan büyük moleküllü maddelerin kofullar yardımıyla hücre dışına verilmesine ekzositoz denir. Ekzositoz yöntemi endositozun tersidir.

Endositoz ve Ekzositoz hakkında detaylı bilgiyi bir önceki yazımızda sizlere aktarmıştık.

Bkz: Endositoz ve Ekzositoz Nedir?